‘We klommen in het donker naar boven. We krijtten onze handen en gooiden een handvol over onze schouder. Toen de schijnwerper ons ving, werd het muisstil. Ik vergat gewoonweg wat er kon gebeuren. De nok was hoog, natuurlijk. Maar wij konden niet vallen.’
korte inhoud
1927. Een klein reizend circus probeert te overleven onder het bewind van Mussolini. De broers Luca en Berio treden op met een gevaarlijk act aan de trapeze. Elke dag halen ze halsbrekende toeren uit. Ze vertrouwen elkaar blindelings, tot de jonge fotografe Yulia in hun leven komt. Dan verandert alles.
- winnaar Lavki prijs 2021
- shortlist De Kleine Cervantes 2021
- genomineerd voor Kinder en Jeugdjury 2021
- verschenen in september 2019 bij Querido
- ontwerp cover Deborah Van der Schaaf
- naar het Frans vertaald door Catherine Tron-Mulder en uitgegeven door La joie de lire
- paperback ISBN: 9789045123608
- e-book ISBN: 9789045123622
fragment uit ALLES WAT LICHT IS
Ik zocht de weg naar huis. De straten werden breder en de huizen eenzamer, met tuinen als parken waarin de herfst al had huisgehouden, vol uitgebloeide oleanders en rozen; muurtjes met patronen in tufsteen, trappen die nergens heen leidden, oude ceders, acacia’s en door vogels volgepoepte fonteinen. Bij een splitsing koos ik voor de weg die naar beneden liep. Hij voerde langs een enorme, verwilderde tuin. Ik ging met een stok langs de spijlen van de omheining en telde de tikken. Voor een roestige poort bleef ik staan; hij was overwoekerd door stokrozen. De tuin was stil en donker, in het licht van de avond zag hij er zo geheimzinnig uit alsof hij bij een sprookje hoorde. Ik hoorde vogels, ze floten anders dan ik gewend was: met veel hoge tonen en af en toe een laag taktaktak.
Ik verstopte mijn boodschappen onder de struiken en klom over de poort. Ik ging op het gefluit af. Een breed kiezelpad leidde naar een villa met een voornaam bordes, een zuilengalerij en een trap in wit marmer. Een stokoude blauweregen klampte zich aan de daklijst vast. Ik liep om de villa heen en het vogelgefluit klonk steeds luider.
Verscholen achter een groepje cipressen stond een volière. Uit het halfdonker kwam het gedruis van vele vleugels. Ik voelde aan de klink. De deur was niet op slot en ik ging voorzichtig naar binnen. De vogels schoten nerveus alle kanten op, zoals Berio op een slechte dag. Ze waren zo snel dat ik eerst alleen flitsen opving. De allermooiste kleuren suisden voorbij: nachtwitjewit, olijfgroen, pauwenoogblauw, ijsblauw. Na een tijdje vergaten de vogels mij en ik kon ze op mijn gemak bekijken. Ze snaterden, duwden elkaar van hun stok, vlogen rakelings langs het gaas of haakten zich erin vast, sperden hun bekjes schreeuwend open, hupten over de grond en vlogen dan plotseling in een kleurige zwerm dezelfde kant uit.
Ik raapte een donsveertje op. Onbeschrijfelijk licht lag het in mijn hand. Op de grond lagen nog andere felgekleurde veren, en terwijl ik begon te rapen fantaseerde ik over alle fantastische dingen die ik ermee zou kunnen maken.
Een vogel hupte naar me toe. Hij had een gele streep op zijn kruin. Met zijn kopje schuin keek hij me aan, en knipoogde.
‘Kom maar,’ fluisterde ik.
Ik maakte een klakkend geluid met mijn tong. Hij kwam nieuwsgierig dichterbij. Hij zong, zijn borstje bewoog. ‘Sie-sie,’ zei hij.
‘Wat wil je me vertellen?’
‘Sie-sie.’
Ik stak mijn hand uit, zijn kleine tenen kromden zich rond mijn vinger. Ik hield de adem in en verroerde me niet. Het was wonderlijk hoe weinig hij woog, bijna niks, minder dan een lepeltje suiker. Voorzichtig streelde ik het kopje en de dunne, breekbare nek. Hij knipperde, een vlies schoof over de zwarte oogjes.
Toen hoorde ik achter me een klik, het klonk als het spannen van een haan. Mijn mond werd droog alsof hij zich met zand vulde. De gele vogel voelde mijn angst. Hij opende zijn klauwtjes en vloog weg. Zijn angstige wietwietwiet zorgde voor opschudding: in een mum van tijd waren alle stokken aan mijn kant leeg. Langzaam draaide ik me om. In een donkere hoek van de volière zag ik iets bewegen. Ogen glansden, en er flitste nog een derde oog: rond, zwart en spiegelend. Ik tastte naar het mes, dat altijd in de achterzak van mijn broek zat. Ik klikte het open en stak het dreigend vooruit. Mijn arm woog zwaar, alsof hij zich verzette.
‘Dat is een goudhaantje,’ zei een rustige stem.
Uit het donker kwam de contour van een gezicht tevoorschijn, vol schaduw. Een meisje zat met haar rug tegen de wand van de volière geleund. Het derde oog was de lens van een fototoestel, hij steunde op haar knie. Haar hand lag er in een beschermend gebaar overheen. We herkenden elkaar min of meer tegelijkertijd.
Ze keek naar het mes. ‘Kom je de vogels stelen?’ vroeg ze, op een toon die eerder weemoedig was dan boos.
‘Wat denk je wel?’ Ik zei het luider dan ik had bedoeld, zodat de vogels meteen weer opvlogen. Op zachtere toon vervolgde ik: ‘Ik vind ze gewoon mooi.’
Nadat ik het mes had weggestoken, wist ik met mijn handen geen blijf. Uiteindelijk propte ik ze in mijn zakken. Ik stond daar maar wat te staan. Ik liet mijn haar voor mijn ogen vallen, maar toen ik tussen mijn wimpers door keek was ze er nog steeds.
‘Je mag bij me komen zitten,’ zei ze, ‘als je dat wil. Ik vind het goed.’
Ik liet me naast haar neerzakken. Ik zocht naar iets om te zeggen, maar alle woorden schoten paniekerig weg. Mijn tong lag stil als een hagedis achter mijn tanden. Gespannen telde ik de groene vogels. Zo zaten we een poosje te zwijgen. Ik wilde niet weggaan en niet blijven. Ik wachtte af wat er zou gebeuren.
recensies
Niet alleen de hoofd- maar ook de nevenpersonages worden knap getekend. Neem mama Veronika, goochelaar, gauwdief en moeder, maar vooral één met het circus: ‘Het circus zat in mama. Je kon het niet uit haar halen zonder haar in stukken te scheuren.’ Of neem de dwerg Vito, die ‘wist hoe het voelde om in de minderheid te zijn’. Nelens taal is helder, haar stijl persoonlijk en wars van effectbejag. ‘Oprecht’ is het woord dat die stijl nog het beste typeert.
Behalve met haar persoonlijke stijl maakt Marleen Nelen ook indruk met de compositie van haar roman, waarbij ze verschillende verhaallijnen kunstig door elkaar weeft. De intense vertrouwensband tussen de twee broers wordt geleidelijk aan ondermijnd door Luca’s gevoelens voor Yulia, wat voor toenemende spanningen zorgt aan de trapeze. Deze problematiek, typisch voor de coming-of-age-roman wordt knap verweven met de dreiging van het opkomende fascisme in Italië. Deze historische achtergrond is veel meer dan zomaar een kader, laat staan een geschiedenisles. Ze ontregelt daadwerkelijk zowel de besloten gemeenschap van het circus als de wereld eromheen. Door deze grote verhaaldraden heen weeft Marleen Nelen dan nog eens organisch betekenisvolle motieven en symbolen, van de foto’s die Yulia ontwikkelt over de kardinaalvogels als symbool van vrijheid tot het minicircus van ijzerdraad dat Luca maakt.
Zweven aan de trapeze en vleugels krijgen door de liefde, maar ook de dreiging van duistere gevoelens en van een schrikbewind. Marleen Nelen brengt ze samen in een krachtig verhaal over de ondraaglijke lichtheid van het bestaan, met ruimte voor de jonge hoofdfiguur om zijn eigen weg te gaan. Deze fantastische evenwichtsoefening in stijl wenst de jury unaniem te bekronen met de Lavki-prijs 2021. In de hoop en de overtuiging dat de bekroning de auteur zal stimuleren om verder haar eigen weg te gaan.'
oktober 2021
Ik vond het een spannend verhaal, fijntjes in mooie woorden geëtst, tot en met de laatste zin. “Alles slaapt, alleen wij zijn wakker.” Zeker een aanrader!'
april 2020
juni 2021
De proloog is een spannende opener, en creëert meteen een bepaalde sfeer: de spanning van de gevaarlijke act, de twijfel in Luca’s gevoelens (kamp Yulia t.o.v. kamp Berio), de toeziende ogen van de aanhangers van Mussolini… Maar het verhaal dat volgt stelde me toch wat teleur.
Ik weet zeker dat er liefhebbers zijn die smullen van dit mooi gevormde, gelaagde verhaal over vertrouwen; maar ik miste wat meer pit in het verhaal. Het hoogtepunt waar naartoe wordt geschreven is de val van Luca, die je al meteen in het begin van het verhaal voorgeschoteld kreeg. Daartussen kabbelt het verhaal maar wat verder op een rustig tempo. Begrijp me niet verkeerd, Marleen Nelen kan goed schrijven! Ondanks het trage tempo wist ze mijn aandacht toch vast te houden. Ze wisselt beschrijvingen en dialogen moeiteloos af en weet ze perfect uit te balanceren met gevatte beeldspraak. Nelen raakt met wonderlijke verwoordigen. Bovendien verwerkt ze boeiende onderwerpen in het verhaal zoals de vertrouwensband tussen de twee broers, de repressie door Mussolini’s regime, het gevoel van en de drang naar vrijheid…
De auteur weet ook wat meer diepgang in de personages te krijgen via allerlei kruisende verhaallijnen: zo hebben alle figuren uit het circus hun eigen achtergrond, overtuigingen en onderlinge relaties, maar er is ook het minicircus dat Luca in elkaar geknutseld heeft en de foto’s van Yulia die een eigen verhaal vertellen. Alles wat licht is is overtuigend beschreven in een doordachte schrijfstijl. Fans van gelaagde verhalen, eenvoudig, maar raak vinden zeker aansluiting bij deze roman vol tweestrijdigheid.'
juni 2021
juni 2021
Alles wat licht is is allesbehalve een typisch jongerenboek, het is intiem, krachtig en vooral erg mooi.'
februari 2020
Een eerste onvergetelijke indruk krijg je meteen in de cursief gedrukte ouverture van het boek. De manier waarop de auteur de kunsten beschrijft van de broers Luca en Berio aan de trapeze is al even adembenemend als de circusact zelf. Ook verder in het verhaal slaagt Marleen Nelen erin om bijzondere momenten op zo’n manier te verwoorden dat de tijd stil staat en je als lezer even de adem inhoudt, zoals bij de eerste ontmoeting tussen Luca en Yulia: ‘Ik wist niets meer te zeggen. Mijn hart was stil.’ Prachtig is ook hoe ze de spanning tussen Berio en Luca laat zinderen na de eerste vertrouwensbreuk. Luca, Berio en Yulia staan het meest in de spotlights, maar ze krijgen extra kleur binnen het bonte circusgezelschap. Ook hier weet de auteur niet alleen de personages op zich scherp te typeren, maar ook hun onderlinge relaties. Neem nu mama Veronika, goochelaar en gauwdief, die zich over Luca ontfermde, maar uiteindelijk vooral één is met het circus: ‘Het circus zat in mama. Je kon het niet uit haar halen zonder haar in stukken te scheuren.’ Ze leeft op gespannen voet met circusdirecteur Lorenzo, maar weet zich op haar manier telkens weer staande te houden. Of neem de dwerg Vito (‘Hij was een dwerg en wist hoe het voelde om in de minderheid te zijn’) of de degenslikker Francesco die vanwege zijn aanvankelijke sympathieën met de fascisten in aanvaring komt met Mattia, socialist in hart en nieren.
Behalve met haar plastische stijl maakt Marleen Nelen ook indruk met de compositie van haar verhaal, waarbij ze verschillende verhaaldraden kunstig verweeft. Dat weefsel wordt trouwens heel mooi verbeeld in de omslagillustratie van Deborah van der Schaaf. Die illustratie vat net als de titel de kern van het boek samen: licht als lucht voelen de broers zich in de nok van de circustent en het licht is wezenlijk voor de foto’s die Yulia ontwikkelt, foto’s die een bijzonder licht werpen op de gruwelijke praktijken van de fascisten in Italië in het interbellum. Yulia is op haar beurt verbonden met de kardinaalvogel op de arm van een van de artiesten, een vogel die symbool staat voor vrijheid en repressie. Het is knap hoe Nelen ervoor zorgt dat de verhaaldraden elkaar niet alleen gaan kruisen, maar ook in elkaar gaan snijden. Naarmate Yulia de gedachten van Luca steeds meer gaat inpalmen, wordt de levensnoodzakelijke vertrouwensband tussen de twee broers aan de trapeze meer en meer bedreigd. En dan is er nog de alomvattende dreiging van het oprukkende fascisme die niet alleen de besloten wereld van het circusvolk ontregelt, maar ook de wereld eromheen. De auteur slaagt erin ook de indoctrinatie en de terreur van de zwarthemden krachtig op te roepen, al mist ze hier ook wel een kans om haar verhaal nog meer diepgang en te geven. De zwarthemden die ze in het verhaal laat optreden zijn zonder uitzondering stereotypen, wat ook al in hun bijnamen als ‘Gleufhoed’ en ‘Buldog’ vervat zit. Enige nuancering hier had het verhaal nog boeiender kunnen maken.
Zweven aan de trapeze en vleugels krijgen door de liefde, maar ook de dreiging van de zwaartekracht en van een schrikbewind. Marleen Nelen brengt ze samen in een krachtig verhaal over de ondraaglijke lichtheid van het bestaan, met ruimte om je eigen weg te gaan, wat Luca uiteindelijk doet met zijn zelfgemaakte minicircus van ijzerdraad.'
Alles wat licht is begint met een anticiperende proloog tijdens de circusact waarbij Luca overpeinzt hoe het zou zijn als hij ermee zou stoppen. ‘We brengen elkaar in gevaar, maar we kunnen het niet voor bekeken houden. Dat zou hetzelfde zijn als halverwege een val te zeggen: ‘Nu is het mooi geweest, ik hou ermee op’. Pas later vallen deze gedachten op zijn plek. Als Luca een meisje heeft ontmoet dat zijn hoofd op hol doet slaan. Yulia is een fotografe uit een familie die er niet goed op staat bij het regime, en dat is zwak uitgedrukt. Het verliefde stel moet uiterst behoedzaam opereren.
(...) Nelen is literair gezien een interessante schrijfster die menselijke relaties op het scherpst van de snede weet te vatten, met een goede balans tussen directheid en suggestie.'
Dit wonderlijke boek wordt aanbevolen aan 12- tot 15-jarigen. Toch zullen ook 15-plussers ongetwijfeld van deze roman genieten.'
november 2019
Alles wat licht is speelt zich af in een belangrijk stuk van de Italiaanse geschiedenis: de opkomst van Mussolini als dictator. Hoewel het niet erg is voor Alles wat licht is wanneer de lezer nog geen kennis heeft opgedaan over deze tijdsperiode omdat Nelen deze informatie als achtergrond in het verhaal opneemt, leest het boek makkelijker weg wanneer je deze voorkennis wel hebt.
De personages zijn erg jong, pubers nog, waardoor er voor de jongere lezer veel te herkennen zal zijn. Vooral Luca maakt een interessante ontwikkeling door omdat hij moet leren omgaan met de gevoelens die hij heeft voor Yulia en de jaloezie van zijn broer Berio. En Berio ontwikkelt zich op een manier die hem ten slechte komt: hij laat de jaloezie zijn leven bepalen en moet hier de gevolgen van onder ogen zien.
Marleen Nelen weet het kleine circus van Alles wat licht is vlot in je hart te sluiten. Je raakt verbonden met de personages en het circusgevoel is heel makkelijk op te roepen. Tegelijkertijd voel je de constante druk die op de broers en het gehele circus rust door de omgeving waar ze in hun dagelijks leven mee kampen. Een mooi staaltje historische fictie voor jong en oud.'
november 2019
Alles wat licht is is het perfecte boek voor de herfst, terwijl het buiten kouder wordt, kan ik elke lezer aanraden om even te ontsnappen naar dit kleine reizende circus.Ik wil zeker meer lezen van Marleen Nelen, haar schrijfstijl is zo simpel maar zo effectief. Je voelt je verbonden met deze karakters en ik wilde alleen maar meer. Om nog even door het circus te kunnen zwerven, om nog even omhoog te klimmen naar het bovenste puntje van de nok. Om te tellen. En dan los te laten.'
oktober 2019
andere boeken van marleen nelen
